عنوان مقاله: روش شناسی  حل خلاق مسئله در سازمان و مدیریت
مولف/مترجم: رضا ابراهیم زاده
موضوع: نوآوری و شکوفایی سازمانی
سال انتشار(میلادی): 2006
وضعیت: تمام متن
منبع: انجمن علمی حسابداری مؤسسه آموزش عالی امین فولادشهر
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت www.maqale.coo.ir
چکیده: مدیریت فرایند استفاده موثر از منابع مادی و معنوی جهت تحقق اهداف سازمان در چهار چوب نظام ارزشی مورد قبول جامعه است . تصمیم گیری جوهره مدیریت است پس تصمیمات مناسب جهت حل مسائل سازمانی نقش اساسی را در موفقیت سازمان ایفا می کند . حل مسائل سازمانی در بسیاری موارد به ویژه زمانی که مسائل غیر تکراری باشند نیاز به خلاقیت و نوآوری دارد که عامل مهمی برای تصمیم گیری خلاق و اثربخش می باشد. در مقاله حاضر  رویکردهای خلاق حل مسئله در سازمان و مدیریت مورد بررسی قرار می گیرد و  رویکرد جامعی به حل مسائل سازمانی به همراه ماتریس نوع شناسی حل مسئله ارائه می شود .
 واژگان کلیدی:  خلاقیت , نوآوری ,حل مسئله ، تصمیم گیری، ماتریس نوع شناسی خلاقیت

 - مقدمه
خلاقیت به شیوه های گوناگونی قابل تعریف است .اغلب محققین خلاقیت را از دیدگاه فرآیندی مورد بررسی قرار می دهند . از این دیدگاه خلاقیت در سازمان اغلب به عنوان ایجاد وخلق ایده های کارآمدوجدیدتعریف می شود. دو ویژگی اصلی ایده خلاق عبارتند از :
- نو و جدید بودن ایده
- مفید بودن ایده (کارآمدی ایده )
جدید بودن ایده به ناب بودن واصیل بودن[Originality  ]  آن اشاره دارد ؛ منظور از کارآمدی ایده این است که ایده یا سایر عناصر مرتبط با آن  به طور مستقیم در ارتباط با اهداف سازمان  بوده ومبنایی برای ایجاد ارزش برای سازمان باشد(Dewett,2004,258 ).
تحقیقات نشان می دهد افرادی که از سطح بالایی از خلاقیت برخوردارنددرمقایسه با سایرین دارای قابلیت ریسک پذیری بالاتری هستند.(Zhuang&etal,1999,p:66)
تمایل به ریسک پذیری[Willingness to take risk  ] به صورت تمایل وخواست فردبه انجام ریسک محاسبه شده درمحدوده کاری وتلاش برای تولید نتایج کاری مثبت تعریف می شود.
بنابراین مدیران سازمان ها باید محیطی را فراهم آورند تا ریسک پذیری تشویق گردد. همواره بایستی به خاطر داشت واحدهای R&D موفق، واحدهایی هستند که ریسک پذیری در آنها در سطح بالایی وجود داشته باشد.
درحقیقت می توان گفت زمانی که افراد درحال «تلاش خلاق»[ Creative effort] هستند،ریسک را  پذیرفته اند، واین تلاش خلاق است که به« نتایج خلاق[Craeative outcomes]» منجر می شود.
تلاش خلاق به تلاشی اطلاق می گرددکه طی آن افراد محصولات، فرآیندها و ایده های اصیل وجدید وکارآمدی را پیشنهادمی کنندو توسط سایرین نیز به عنوان یک ایده خلاق پذیرفته  می شود.
دوویژگی در فرآیند تلاش خلاق موجب می گردد تا آنها در رابطه با فرآیند خلاقیت دارای اهمیت باشند:
اول: تعهد فردمبنی بر این که تلاش خلاق باید مرتبط با نتایج خلاق باشد.یعنی اینکه تلاش خلاق باید منجربه نتایج خلاق گردد.
البته بایدبه این نکته توجه کرد که تلاش خلاق بانتایج خلاق تفاوت دارد.تلاش خلاق مشتمل برایده هایی است که ایجادشده اند اماهنوز بصورت اجرایی درنیامده اند.
محققین اعتقاددارندتنهاایده های خلاقی که جدید،اصیل وکارآمدباشندنتایج خلاقی را به همراه دارند. 
دوم: تلاش خلاق ارتباط مستقیم با تمایل افراد به ریسک پذیری دارد همان طوری که پیش ازآن نیز مطرح شد زمانی که افراد در حال تلاش خلاق هستند،ریسک را پذیرفته اند.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که در رابطه با تلاش خلاق چه نوع تلاش خلاقی ازسوی سازمان  مورد توجه قرار می گیرد وپیامدهای رفتاری حاصل از این تلاش خلاق چیست ؟
درصورتی که پیامدهای رفتاری حاصل از تلاش خلاق ازسوی فرد مثبت ارزیابی نشود درآن صورت تمایل اوبه ریسک پذیری ازبین می رود.

- نوآوری
باتوجه به این که تلاشهای خلاق بایستی منجربه نتایج خلاق شود پس نوآوری ، خلاقیت عینیت یافته می باشد.

تعریف فوق ساده ترین تعریف از فرآیند نوآوری است؛ اما نوآوری نیز مانند واژه خلاقیت دارای تعاریف متعدد و متنوعی است که به دیدگاهی بستگی داردکه از آن دیدگاه تعریف می شود. به طور کلی تعریف نوآوری یکی از موارد زیر را شامل می شود:
•        نوآوری در خروجی ها: نوآوری در محصولات، خدمات وامور توزیع محصولات وخدمات
•        نوآوری درورودی ها: نوآوری در مواد مصرفی مورداستفاده، نوآوری در منابع وشیوه های تامین آنها
•        نوآوری درفرآیندها: نوآوری در فرآیندهای تکنولوژیک ،نوآوری در مهارتهاورویه های اجرایی انجام امور Zhuang&etal,2004))
 بنابراین تعریف واژه نوآوری بستگی به دیدگاه وچشم اندازی داردکه ماآن را مورد بررسی قرار می دهیم .
به عنوان مثال اگر نوآوری رادرزمینه تولید محصولات و  خدمات موردبررسی قرار دهیم تعریف نوآوری بایستی ابعادزیر رامورد توجه قراردهد:
•        کیفیت محصول :قابلیت محصول برای برآورده ساختن نیازهای مشتریان
•        هزینه محصول :این بعددرارتباط باهزینه تولیدمحصول می باشدکه  می تواندبرای تولید کننده اش مزیت رقابتی ایجاد کند.
•        زمان تولید محصول :مربوط به مقدارزمانی است که صرف طراحی ،توسعه وایجادمحصول جدید  می گردد.(Cumming,1998)
باتوجه به مطالب مطرح شده سؤال اساسی که اکنون مطرح می شود این است که نوآوری در سازمان در چه زمانی ظهور می یابد؟
مطالعات بسیاری درزمینه عناصر مهم تأثیر گذار بر اجرای موفقیت آمیز نوآوری وظهور آن انجام شده است. بسیاری از این مطالعات فرآیندهای خلاقی را که منجر به نوآوری  شده اند مورد تجزیه وتحلیل قرارداده اند.آنهابه این نتیجه رسیده اندکه بدون خلاقیت، نوآوری ظهور پیدا نمی کند.

 بطور کلی سه گام اساسی بایستی جهت ظهور نوآوری درسازمان برداشته شودکه عبارتنداز:
1-خلق ایده ،
2-ایجادوتوسعه موفقیت آمیز ایده هابه مفاهیم قابل استفاده  ،
3-اجرا وبکارگیری موفقیت آمیز مفاهیم خلق شده ،
فرهنگ خلاق + خلاقیت = نوآوری
این دوعنصر اجزا جدانشدنی بوده ونوآوری در سازمان مستلزم وجود هردوی آنهاست؛ وتنهازمانی تحقق می یابدکه خلاقیت وفرهنگ خلاق باهم در سازمان موجود باشند.

- نوآوری بعنوان فرآیندحل مسئله
صرفنظر ازتعدادکمی از ای وچرخه ای است؛ و بصورت خطی نمی باشد. بنابراین آن چیزی که درفرآیند حل مسئله نقش اساسی ایفامی کند به اجرا درآوردن ایده های جدیدونوآوری می باشد. بدون وجود نوآوری درحل مسئله فرآیندتصمیم گیری وحل مسئله دچار اشکال خواهدبود. (Zhuang&etal,1999)

 - نوع شناسی خلاقیت
سؤال اساسی درچرخه حل مسئله به صورت خلاق این است که ایده های خلاق چگونه ایجاد می گردد.
برای پاسخ به این سؤال بایستی نوع شناسی خلاقیت رامورد بررسی قراردهیم .
آنسورث براساس دوعامل این نوع شناسی راارائه نمود؛این دوعامل عبارتنداز:

1-نوع مسئله (باز و بسته)
مسائل ممکن است باز بوده ویا بسته باشند. مسائل باز مسائلی هستند که هیچ گونه مسیر مشخصی برای حل آنها وجود ندارد. درحالی که مسائل بسته نوعاً چندین مسیر مشخص را برای حل مسئله مورد نظر فراهم می آورند.

2-محرک بودن برای تعهد
محرک بودن برای تعهد بردونوع داخلی وخارجی می باشد. محرک تعهدبه صورت خارجی برای خلاقیت به گونه ای است که ضمانت اجرایی منطقی برای اقدام وجود دارد؛ و مجوز اجرایی به کارمند جهت انجام رفتارخلاق داده شده است. درحالی که محرک تعهدبه صورت داخلی به گونه ای است که هیچ گونه ضمانت اجرایی برای رفتار خلاق به کارمندداده نشده است .

- روش شناسی حل خلاق مسئله
براساس دوعامل فوق ، 4  روش یا سبک حل خلاق مسئله توسط کارکنان حاصل می آید که عبارتنداز:
1-خلاقیت واکنشی: این نوع خلاقیت اشاره به وضعیتهایی داردکه درآن کارکنان بر اساس تقاضاهای محیطی برای حل یک مسئله خاص که راه حلهای مشخص واز پیش پذیرفته شده ای دارندازخودواکنش نشان می دهند.بدیهی است که کارکنان برای حل چنین مسائلی ریسک کمی رامتحمل می شوند.
2-خلاقیت مورد انتظار: این خلاقیت توسط محرکهای خارجی صورت گرفته ودر پاسخ به یک کشف شخصی دررابطه با یک مسئله باز صورت می گیرد. در حقیقت در این فرآیند نیاز خواهدبود تا توسط یک فرد راه حلی برای بهبود فرآیندهای کاری خلق گردد.کارکنان برای ارائه چنین راه حلهایی ریسک نسبتاً کمی را می پذیرند.
3-خلاقیت کمکی: چنین خلاقیتی بر مبنای استقلال رأی افراد جهت حل مسائل واضح وروشن سازمانی می باشد.
درحقیقت تفاوت این شیوه خلاقیت درعدم وجود ضمانت اجرایی ومجوز برای انجام رفتارخلاق ازسوی کارکنان است. دراین روش کارکنان ریسک متعادلی را جهت انجام رفتار خلاق می پذیرند.
4-خلاقیت مبتکرانه وفعال: زمانی رخ می دهد که اشخاص بصورت فردی ودرونی جهت حل مسائل باز سازمانی برانگیخته شوند. دراین شیوه کارکنان تلاش می کنندراه حلهایی جهت بهبودفرآیندها ایجادنمایند درحالی که هیچ گونه راه حل شناخته شده ومشخصی برای حل مسائل سازمانی وجودندارد. (Dewett,2001)درشکل زیرمطالب فوق نشان داده شده است :

- نتیجه گیری
خلاقیت به عنوان ایجادوخلق ایده های کارآمدوجدیدتعریف می شود.دراین تعریف دومعیاربرای خلاقیت وجوددارد.
1- نو بودن ایده      
2 - کارآمدی ایده
به طورکلی می توان گفت تلاش خلاق زمانی مؤثر واقع می شودکه به نتایج خلاق منجر شود.این نتایج خلاق منجر به نوآوری می گردد.بطور کلی نوآوری شامل نوآوری درخروجیها، نوآوری در ورودیهاونوآوری درفرآیندمیگردد.باتوجه به چرخه حل مسئله مبتنی برخلاقیت و نوآوری می توان گفت آن چیزی که درفرآیندحل مسئله نقش اساسی ایفامی کند به اجرادرآوردن ایده های جدیدونوآوری می باشد.       

- منابع:                                            
1- Cumming , Brian , " Innovation Overview And Future Challenges " , " European Journal Of Innovation Management " , (1998 ) , Vol 1 , No 1 , PP.21-29
2- Dewett , Todd , " Employee Creativity And The Role Of Risk " , " European Journal Of Innovation Management " , (2004 ) , Vol 7 , No 4 , PP.257-266
3- Zhuang , Lee And Et Al , " Innovation Or Liquidate - Are All Organisations Covinced ?A Two - Phased Study Into The Innovation " , " Management Decision " , (1999 ) , Vol 37 , No 1 , PP-.57-71

 [1]- Originality 
 [2]- Willingness to take risk 
 [3] - Creative effort
 [4] - Craeative outcomes